Kafedra müəllimləri professor N.Ş. Hüseynovun rəhbərliyi ilə 2011-2015-ci illər ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun Qrant layihəsinin qalibləri olmaqla, bir çox elmi tədqiqat işləri yerinə yetirmişlər.
Kafedra müəllimləri (kafedra müdiri, t.e.d., professor N.Ş. Hüseynov, t.ü.f.d., baş müəllim B.M. Məlikov, kafedranın baş müəllimi A.X. Hacıyev, H.V. Məmmədova) kafedra müdiri t.e.d., professor N.Ş. Hüseynovun rəhbərliyi ilə 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun Qrant layihəsi üzrə (EİF-2011-1(3)) “Azərbaycan Respublikası ərazisində aviasiya üçün təhlükəli atmosfer hadisələrinin fiziki-statistik təhlili və proqnoz metodları” adlı qrant layihəsinin qalibi olmuşlar və 2013-cü ildə həmin layihəni müvəffəqiyyətlə bitirmişlər. Qrant layihəsinin iştirakçıları olan kafedra əməkdaşları tədqiqatlar zamanı müxtəlif tədqiqatçıların və bu sahədə qabaqcıl ölkələrin tədqiqat metodlarından geniş istifadə etməklə, qrant layihəsi üzrə əldə edilən elmi-praktiki nəticələrdən ibarət aşağıdakı elmi məqalələri və bir ədəd metodiki vəsaiti çap etdirmişlər:
Qrant layihəsi üzrə çap edilən elmi məqələlər:
1. N.Ş. Hüseynov, B.M. Məlikov “İldırım hadisələrinin proqnozunda dayanıqsızlıq indekslərinin tətbiqinin
təhlili ”, Bakı-2012. Milli Aviaisya Akademiaysının Elmi Məcmuələri, Cild № 14, №1.
2. N.Ş. Hüseynov, A.X. Hacıyev “Методы aвтоматической верификации авиационных прогнозов
погоды”, Bakı-2012. Milli Aviaisya Akademiyasının Elmi Əsərləri, №1.
3. N.Ş. Hüseynov, B.M. Məlikov, A.X. Hacıyev “Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq Hava
Limanlarında külək rejiminin paylanma xüsusiyyətlərinin fiziki-statistik təhlili”, Bakı-2012, Milli Aviaisya
Akademiyasının Elmi Əsərləri. №2.
4. N.Ş. Hüseynov, B.M. Məlikov «Диагностические параметры словий формирования гроз и оценка их
эффективности», 2012 г., AMEA-nın H.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Coğrafiya Elmi Cəmiyyətinin Əsərləri,
XVII cild.
5. “Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq Hava Limanlarında dumanlı hava şəraitlərinin fiizki-statistik
təhlili” Bakı-2013. Milli Aviaisya Akademiaysının Elmi Əsərləri, №1.
6. N.Sh. Huseynov, B.M. Malikov, A.Kh. Hajiyev, H.V. Mammadova “Physico-statsitical analyses of foggy
weather conditions at the International Airports of Azerbaijan Republic” BDU, Heydər Əliyevin 90 illiyinə
həsr edilmiş elmi konfrans materialları. Bakı -2013.
7. Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M. Statistical prognosis modeling of thunderstorm at the Heydar Aliyev Airport.
European Conference on Severe Storms (ECSS), 2013. Helsinki, Finland.
8. Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M. Aviation Emission inventory at the Airports and flight region of Azerbaijan
Republic. EMS Annual Meeting Abstracts. Vol 10. EMS 2013. 13th EMS. London.
9. “Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq Hava Limanlarında konvektiv buludlar və ildırımların
fiziki-statistik təhlili” Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M., Hacıyev A.X., Məmmədova H.V. Müstəqillik illərində
Coğrafiyanın inkişafı/ Fiziki Coğrafiya kafedrasının 70 və Hidrometeorologiya kafedrasının 40 illik
yubileyinə həsr olunmuş Respublika Elmi Konfransı, BDU, Bakı 2013, səh. 564-568.
10. Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M., Hacıyev A.X., Məmmədova H.V. “Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq
Aeroportlarında temperatur rejiminin təhlili” Milli Aviaisya Akademiyasının Elmi Məcmuələri, №2, 2013.
11. Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M., Hacıyev A.X., Məmmədova H.V. Hava limanları ərazisində konvektiv buludlar
və ildırımların yaranmasının qanunauyğunluqları, Milli Aviaisya Akademiyasının Elmi Əsərləri. 2013-cü il.,
№1. Səh. 43-55.
Qrant layihəsi üzrə çap edilən metodik vəsait:
1.N.Ş. Hüseynov, B.M. Məlikov, A.X. Hacıyev “Hava limanlarında aviasiya
üçün təhlükəli atmosfer hadisələrinin təhlili” Bakı 2015-ci il. 250 səh.
Yuxarıda sadalanan və çap edilən elmi məqələlərdən və metodik- vəsaitlərdən kafedrada təhsil alan bakalavrlar, magistrantlar, dissertant və doktorantlar elmi tədqiqat işlərində hər zaman istifadə edirlər.
Professor N.Ş. Hüseynovun rəhbərliyi ilə kafedranın baş müəllimi R.G. Mürsəlov 2013-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu tərəfindən elan edilmiş (Gənc alim və mütəxəssislərin 2-ci müsabiqəsi (EİF-GAM-2013-2(8)) qrant layihəsini müvəffəqiyyətlə bitmişdir. Qrant layihəsinin mövzusu və elmi nəticələri çox müsbət olmaqla, aviasiya üçün çox aktual olan “Hava gəmilərinin emissiyalarının atmosfer və iqlim dəyişmələrində rolu” mövzusuna həsr edilmişdir (Layihə rəhbəri, t.e.d., professor N.Ş. Hüseynov və kafedranın baş müəllimi MAA-nın dissertantı R.G. Mürsəlov). Layihə mövzusu əsasında icraçılar aşağıda qeyd edilən təhlilləri və elmi-tədqiqat araşdırmalarını aparmışlar.
• Hava limanları üzrə zərərli tullantı məhsulları (emissiyalar) müvafiq optimal metodologiyalar əsasında hesablanmışdır. Hesablamalar müxtəlif üsullarla yerinə yetirilmiş və nəticələr müqayisəli olaraq təhlil olunmuşdur;
• Hesablamalar respublika ərazisində yerləşən hər bir hava limanı üzrə 2005- 2014-cü illəri əhətə etmiş (daxili və beynəlxalq reyslər olmaqla) və hər bir il üçün, ayrı-ayrılıqda tullantı məhsullarının miqdarı hesablanmışdır;
• Alınmış nəticələr atmosferə atılan çirkləndirici maddələrin növlərinə görə - kükürd oksidi (SOx), karbohidrogen (HC), dəm qazı (CO), azot oksidi (NOx), karbon iki oksid (CO2) və su (H2O) kimi qruplaşdırılmışdır;
• Hesablamalar İCAO-nun mövcud standartları və tövsiyələri ilə aerodrom ərazisi və kreyser uçuşlarını əhatə etmişdir;
• Azərbaycan Respublikasının hava limanlarınının aviaiqlim səciyyəsi ətraflı təhlil edilmiş, öyrənilmiş və meteoroloji parametrlərin və onların dəyişmələrinin hava gəmilərinin yanacaq sərfinə, o cümlədən emissiya miqdarına təsiri müəyyənləşdirilmişdir;
• Aviasiya tullantılarının qlobal iqlim dəyişmələrinə təsiri araşdırılmış və bu sahədə beynəlxalq qurumların təcrübələri təhlil olunmuşdur.
Qrant layihəsi üzrə əldə edilən elmi-praktiki nəticələrdən ibarət həmmüəlliflər aşağıdakı elmi məqalələri çap etdirmişlər:
Qrant layihəsi üzrə çap edilən elmi məqalələr:
1. N.Ş.Hüseynov, R.G.Mürsəlov. Aviasiya emissiyalarının hesablanmasında müasir metodların müqayisəli təhlili. Bakı, MAA-nın elmi əsərləri, №2, səh. 153- 164.
2. Гусейнов Н.Ш, Мурсалов Р.Г “Cравнительный анализ расчетов эмиссии за 2014 год в аэропортах, расположенных на территории Азербайджанской Республики” Международной научной конференция “Проблемы гидрометеорологического обеспечения хозяйственной деятельности в условиях изменяющегося климата” Материалы международной конференции. Минск, 5- 8 мая 2015 г. Стр. 117-119.
Kafedranın elmi-tədqiqat işləri üzrə fəaliyyəti Milli Aviasiya Akademiyasının Elmi-Tədqiqat və Təcrübi-Konstruktor İşlərinin planı çərçivəsində təmin edilmişdir. Belə ki, hidrometeorologiyanın və aviasiya meteorologiyasının, iqlimşünaslığın müasir problemlərinə dair mövzular seçilmiş, müxtəlif dövrlər ərzində mövzu ilə əlaqədar tədqiqatlar aparılmış və müvafiq hesabatlar hazırlanmaqla, analitik şöbəyə təqdim edilmişdir.
Kafedrada 2013-2014-cü illər ərzində:
Elmi işin istiqaməti: Aviasiya meteorologiyası, sinoptik meteorologiya, iqlimşünaslıq, hava proqnozunun riyazi modelləşdirilməsi, atmosfer termodinamikası;
Elmi işin adı: “Azərbaycan Respublikasında hava limanlarının meteoroloji parametrlərinin paylanma qanunauyğunluqları və onların uçuşlara təsirinin qiymətləndirilməsi”.
Elmi işin rəhbəri: t.e.d., professor Nazim Hüseynov.
İcraçılar: c.e.d., professor R.N.Mahmudov, c.e.d., dosent S.H.Səfərov; Müəllim B.M.Məlikov; baş müəllim A.X.Hacıyev; baş müəllim R.G.Mürsəlov; müəllim H.V.Məmmədova; baş laborant M.F.Süleymanov.
Elmi işin mahiyyəti: Tədqiqat prosesində Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq hava limanlarının fiziki-coğrafi xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq meteoroloji parametrlərin paylanma qanunauyğunluqları və həmçinin təhlükəli atmosfer hadisələrinin proqnoz üsulları işlənmişdir. Hər bir təhlükəli atmosfer hadisələri üzrə prediktorlar müəyyən edilmişdir. Tədqiqat işinin nəticələri mülki aviasiya uçuşlarının meteoroloji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından əhəmiyyətlidir və nəticələrdən operativ praktikada geniş istifadə edilir.
Elmi nəticə: Azərbaycan Respublikasının hava limanlarında meteoroloji parametrlərin fiziki-statistik analizi aparılmışdır, iqlim xüsusiyyətləri tədqiq olunmuşdur.
Tədris ili ərzində elmi işin nəticələri 8 məqalədə (2 xarici, 6 daxili), 1 dərs vəsaitində nəşr etdirilmişdir.
Nəşr edilmiş elmi-məqələlər:
1. Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M., Hacıyev A.X., Məmmədova H.V. Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq Hava Limanlarında dumanlı hava şəraitlərinin fiziki-statistik təhlili /Milli Aviasiya Akademiyasının Elmi Əsərləri. Bakı-2013. Milli Aviaisya Akademiyasının Elmi Əsərləri, №1.
2. Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M., Hacıyev A.X., Məmmədova H.V. Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq Hava Limanlarında temperatur rejiminin təhlili /Milli Aviasiya Akademiyasının Elmi Əsərləri. Bakı-2013
3. N.Sh. Huseynov, B.M. Malikov, A.Kh. Hajiyev, H.V. Mammadova “Physico-statsitical analyses of foggy weather conditions at the International Airports of Azerbaijan Republic” BDU, Heydər Əliyevin 90 illiyinə həsr edilmiş elmi konfrans materialları. Bakı -2013.
4. Hüseynov N.Ş., Məlikov B.M., Hacıyev A.X., Məmmədova H.V.Azərbaycan Respublikasının Beynəxalq Hava Limanlarında konvektiv buludlar və ildırımların fiziki-statistik təhlili, BDU. /Müstəqillik illərində Coğrafiyanın inkişafı/ Fiziki Coğrafiya kafedrasının 70 və Hidrometeorologiya kafedrasının 40 illik yubileyinə həsr olunmuş Respublika Elmi Konfransı, Bakı 2013.
5. N.Ş. Hüseynov, B.M. Məlikov, R.G. Mürsəlov «Aviation emission inventory at the Airports and flight region of Azerbaijan Republic» / European Meteorological Society Conference 2013., England, Reading University.
6. N.Ş. Hüseynov, B.M. Məlikov “Statistical prognosis modeling of thunderstorm at the Heydar Aliyev Airport”/ 7th European Conference on Severe Storms (ECSS2013), 3 - 7 June 2013, Helsinki, Finland.
7. R.N.Mahmudov Azərbaycan Respublikası ərazisində təhlükəli hidrometeoroloji hadisələrin təhlili/ Qlobal dyişkənliklər şəraitində geosistemlərin təbii ehtiyat potensialının qiymətləndirilməsi və səmərəli istifadəsi mövzusunda elmi –praktik konfransın materialları, Bakı, 3-5 iyun, 2013 (Azərbaycan Cografiya Cəmiyyəti ).
8. M.F.Süleymanov. “Gəncə-Qazax bölgəsində külək rejiminin paylanma qanunauyğunluqları”, BDU. /Müstəqillik illərində Coğrafiya Elminin İnkişafı/ “Fiziki Coğrafiya” kafedrasının 70 və “Hidrometeorologiya” kafedrasının 40 illik yubileyinə həsr olunmuş Respublika Elmi Konfransı, Bakı 2013.
Nəşr edilmiş dərslik:
1. N.Ş.Hüseynov. Peyk meteorologiyası. Dərslik. Bakı, 2014.230 s.
Tədris ilində (2013-2014) Milli Aviasiya Akademiyasında Heydər Əliyevin anadan olmasının 91-ci ildönümünə həsr olunmuş XVI Elmi-Texniki Tələbə konfransında kafedranın bakalavrları (8 nəfər tələbə) və 6 nəfər magistrant aviasiya meteorologiyasına dair müxtəlif elmi mövzularla iştirak etmişlər.
Kafedrada 2014-2015-ci illər ərzində:
Elmi işin istiqaməti: Aviasiya meteorologiyası, sinoptik meteorologiya, iqlimşünaslıq, hava proqnozunun riyazi modelləşdirilməsi, atmosfer termodinamikası;
Elmi işin adı: “Azərbaycan Respublikasında hava limanlarının meteoroloji parametrlərin paylanma qanunauyğunluqları və onların uçuşlara təsirinin qiymətləndirilməsi”.
Elmi işin rəhbəri: t.e.d., professor Nazim Hüseynov.
İcraçılar:c.e.d., professor R.N.Mahmudov, c.e.d.,dosent S.H.Səfərov; Müəllim B.M.Məlikov; baş müəllim A.X.Hacıyev; baş müəllim R.G.Mürsəlov; müəllim H.V.Məmmədova; baş laborant M.F.Süleymanov.
Elmi işin mahiyyəti: Elmi-tədqiqat işinin bu mərhələsində Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq hava limanlarında güclü küləklərin, yan küləklərin, dumanların, alçaq buludların, topa-yağış buludlarının, ildırımların, hava temperaturunun ekstremal kəmiyyətlərinin fiziki-statistik təhlili, onların paylanma qanunauyğunluqları, həmçinin təhlükəli atmosfer hadisələrinin proqnoz üsulları işlənilmişdir. Həmçinin, aviasiya üçün təhlükəli meteoroloji hadisələrin operativ praktikada tətbiq edilən proqnoz üsulları və onların ödənişlikləri geniş təhlil edilmişdir.
Elmi nəticə: Azərbaycan Respublikasının hava limanlarında meteoroloji parametrlər və təhlükəli meteoroloji hadisələr fiziki-statistik təhlil edilməklə, onların proqnoz üsulları işlənilmişdir.
Elmi-tədqiqat işinin nəticələri 7 məqalə (4 xarici, 3 daxili) və 2 metodik vəsaitdə öz əksini tapmışdır.
Nəşr edilmiş elmi məqələlər:
1. R.N.Mahmudov “Şahdağ – Tufandağ yüksək dağlıq ərazilərinin hidrometeoroloji şəraitinin tədqiqi” BDU Xəbərlər jurnalı 2015-ci il.
2. R.G. Mürsəlov “Aviasiya emissiyalarının hesablanmasında müasir metodların müqayisəli təhlili”, MAA-nın elmi əsərləri, №2, s. 153-164, MAA-nın Poliqrafiya mərkəzi,2014.
3. M.F.Süleymanov “Gəncə-Qazax bölgəsində temperatur rejiminin paylanma qanunauyğunluqları” Milli Aviasiya Akademiyası Elmi Əsərləri, №2, Bakı, 2014, 234-239 s.
4. Н.Ш. Гусейнов.,Р.Г. Мурсалов “Сравнительный анализ расчетов эмиссии за 2014 год в аэропортах, расположенных на территории Азербайджанской Республики” Проблемы гидрометеорологического обеспечения хозяйственной деятельности в условиях изменяющегося климата. Материалы международной конференции. Минск, 5-8 мая 2015 г. Стр. 79-80.
5. Н.Ш. Гусейнов., В.З. Султанов.,Б.M. Mеликов “Динамика изменения температуры воздуха на Абшеронском полуострове” Проблемы гидрометеорологического обеспечения хозяйственной деятельности в условиях изменяющегося климата. Материалы международной конференции. Минск, 5-8 мая 2015 г. Стр. 117-119.
6. Р. Н. Махмудов “Исследование гидрометеорологического условия высокогорья Азербайджана” Международной научно- практической конференции «Влияние изменения климата на состояние снежно-ледовых и водных ресурсов». Бишкек, 2014, с.40 -41.
7. А.Х. Гаджиев “Оценка динамики атмосферных осадков в Кура- Араксской низменности Азербайджана” Проблемы гидрометеорологического обеспечения хозяйственной деятельности в условиях изменяющегося климата. Материалы международной конференции. Минск, 5-8 мая 2015 г. Стр 128-130.
Nəşr edilmiş mətodik vəsaitlər:
1. N.Ş.Hüseynov. Peyk meteorologiyası. Dərs vəsaiti. Bakı, 2014.230 s.
2. R.N. Mahmudov “Azərbaycanda təhlükəli hidrometeoroloji hadisələr” monoqrafiyası (Azərbaycan, rus və ingilis dillərində) “Ziya” NPM. Bakı, 2014, 97 s;
